Kể chuyện đôi gò

Kể chuyện đôi gò

Bác sĩ trò chuyện

Kể chuyện đôi gò

SGTT.VN - Năm 2011, ồn ào huyền thoại quần vợt Martina Navratilova bị ung thư vú. Tháng 4 năm nay rùm beng chuyện Angelina Jolie mang gen BRCA đột biến, chuyện còn tiếp diễn. Rất tốt. Các sao đã đánh động công chúng. Có nhiều chuyện hay về đôi gò.

Quà của Mẹ thiên nhiên

Đôi gò bồng đảo. Nữ sĩ Hồ Xuân Hương khắc hoạ thật tuyệt: đôi gò bồng đảo sương còn ngậm. Sau tuổi dậy thì, ngực của phụ nữ giữ luôn dáng vẻ đôi gò. Chỉ cặp vú người mới nhô ra lồ lộ. Hormon estrôgen đã khắc nét mỹ miều. Vú phồng căng lên, xương chậu nở ra, mỡ tụ nhiều ở mông, đùi và háng…

Bầu sữa mẹ. Tuyến yên tiết ra hai hormon, lo sữa cho bé bú. Prôlactin từ phần trước tuyến yên, oxytôcin từ yên sau. Bé mút núm vú mẹ, tín hiệu thần kinh truyền đến não, vùng dưới đồi lèo lái tuyến yên nhạc trưởng bắt nhịp giai điệu yêu thương, prôlactin lệnh cho tế bào vú làm ra sữa, oxytôcin lùa sữa tới miệng bé. Mẹ và con, cả hai cùng học, cho và nhận.

Nỗi ám ảnh. Vú là bầu sữa mẹ. Đôi gò bồng đảo là niềm kiêu hãnh của nữ tính, lại thường bị ung thư. Ám ảnh rất lớn. Ngày 10.4.2011, báo chí Mỹ rộ lên tin Martina Navratilova 53 tuổi bị ung thư vú. Suốt đời chơi thể thao, có nếp sống lành mà. Bệnh phát hiện thật sớm được trị tốt với liệu pháp bảo tồn vú.

Navratilova đâu biết nguy cơ có trong cô. “Vậy là ung thư có thể đến với bất cứ ai và bất cứ lúc nào?” Phải rồi, hormon estrôgen có thể gây ra ung thư vú. Mỗi chu kỳ kinh, estrôgen thúc đẩy các tế bào tăng trưởng lớn lên, suy thoái rồi chết, qua hàng trăm chu kỳ tế bào vú lớn lên rồi biến đi. Sự đột biến gen có thể xảy ra do lỗi lầm của DNA khi tế bào phân đôi, rồi nhiều đột biến dẫn đến sự sinh sôi vô tổ chức. Các tế bào này tụ lại thành khối bướu, có thể lan tràn đến các hạch lymphô và các nơi khác trong cơ thể.

Chuyện hay đôi gò

Mắt sáng như sao. Ngày trước thầy thuốc hỏi, xem, khám, gõ và nghe. Nay thì mắt sáng như sao. Nào là siêu âm, CT, MRI, và PET; các xét nghiệm phân tử tìm các đột biến gen. Bác sĩ cầm đầu dò siêu âm rà thấy một chỗ lạ trong vú thì dùng cây kim nhỏ xíu chọc hút tế bào (thử FNA) mà xác định được bệnh. Mới đây máy MRI giúp rà ngực phụ nữ trẻ, không gây tác hại mà nhũ ảnh phải dùng từ tuổi 40 mới tốt.

Chúng ta chỉ nhìn thấy dáng vẻ đẹp bên ngoài của đôi gò. Nhưng sinh học mới làm chúng ta sững sờ.

Thụ thể nội tiết ER, PR là những phân tử nằm trong tế bào vú. Hormon estrôgen và progestêron từ trong dòng máu đến gắn vào thụ thể để chuyển tín hiệu vào nhân tế bào lệnh cho tế bào tăng trưởng và sinh sôi. Các thụ thể estrôgen có tên là ER (Estrogen Receptor), thụ thể progestêron có tên là PR (Progesteron Receptor). Các tế bào ung thư có ER dương (ER+) bị estrôgen tác động, ngược lại là ER âm (ER-). Tương tự có ung thư vú PR+ và PR-. Dựa vào thụ thể nội tiết này thì mới có liệu pháp nội tiết, đối sách phù hợp.

Gen HER2 nằm trong thể nhiễm sắc trong nhân tế bào, sản xuất thụ thể HER2. Gen HER2 bị đột biến gọi là HER2 dương (HER2+), chỉ đạo sản xuất thụ thể HER2 quá nhiều, các tế bào vú phát triển vô tổ chức và thành ung thư. Hiểu biết HER2 là thành tựu tuyệt vời về sinh học tuyến vú và ung thư vú. Liệu pháp nhắm trúng đích, cứu giúp khoảng 1/4 phụ nữ ung thư vú HER2+.

Dịu dàng hơn, hiệu quả hơn

Lưỡi dao mổ nhẹ nhàng hơn. Cuối thế kỷ 19, bậc thầy William Halsted thực hiện cuộc mổ bài bản, đoạn nhũ tận gốc gồm lấy trọn tuyến vú và nạo vét các hạch lymphô vùng nách. Ông nghĩ ung thư nằm loanh quanh tại chỗ và tại vùng, không đi xa nên chỉ cần mổ hết mức. Trong gần 100 năm cách này cứu nhiều phụ nữ nhưng thật tàn phá. Từ những năm 1970, người ta thấy mổ ít hơn Halsted mà kết quả cũng tốt bằng. Đó là “biến đổi đoạn nhũ tận gốc” hay là phẫu thuật Patey. Các nhà nghiên cứu thấy rằng ung thư không chỉ loanh quanh như Halsted đã nghĩ, mà còn có thể lan tràn toàn thân. Có thể bớt rộng hợp lý và phải lo ngừa ung thư lan tràn bằng hoá trị và/hoặc nội tiết. Lưỡi dao mổ dịu dàng hơn với các cách mổ ngày càng nhẹ hơn.

Trả lại dáng hoa. Mổ tái tạo vú ngày càng hay. Khoảng hai thập niên trước, đoạn nhũ rồi phải chờ ít nhất ba năm mới tạo vú mới. Ngày nay, thức dậy sau cuộc mổ, người phụ nữ thấy bộ ngực “còn nguyên”. Đó là tái tạo vú tức thì sau đoạn nhũ. Phải có sự đồng ý trước khi mổ.

Xạ trị thần kỳ hơn. Nay thì các máy xạ trị hiện đại phát huy tác dụng êm ái và chính xác: giết càng nhiều tế bào ung thư, gây tổn hại càng ít mô lành. Thành tựu đặc biệt kết hợp phẫu trị và xạ trị là liệu pháp bảo tồn vú gồm cắt rộng bướu rồi xạ trị tiếp theo. Bảo tồn được dáng hoa.

Hoá trị hiệu quả hơn. Sau mổ bác sĩ dùng thuốc giết các tế bào ung thư rơi rớt nhằm giảm nguy cơ tái phát hoặc di căn, đây là hoá trị hỗ trợ. Hoá trị cũng dùng điều trị những người bệnh có ung thư đã lan tràn trong cơ thể. Bao nhiêu là thuốc mới. Biết bao công dụng.

Liệu pháp nội tiết được dùng trị các ung thư nhạy với hormon. Các bác sĩ xếp các ung thư có thụ thể estrôgen dương (ER+), thụ thể progestêron dương (PR+) hoặc thuộc nhóm ER- và PR-. Tamoxifen là (thuốc kháng estrôgen) ngăn không cho estrôgen gắn vào thụ thể trên mặt tế bào ung thư, làm tế bào ung thư chậm tăng trưởng và chết đi. Mới có các thuốc ngăn cơ thể làm ra estrôgen ở phụ nữ mãn kinh gọi là ức chế men arômataz dùng cho người bệnh ER+.

Liệu pháp nhắm trúng đích. Ung thư vú có đột biến gen HER2+ thì tăng trưởng và di căn mạnh. Trastuzumab là thuốc nhắm đích thụ thể HER2, gắn chặt để trói tay HER2, không cho ung thư phát triển. Từ năm 1998, khoảng 25% các phụ nữ ung thư vú HER2+ được hưởng thành tựu mới này.

Chị em phụ nữ cùng với thầy thuốc biết sớm được và điều trị tốt. Trên thế giới tỷ lệ sống còn ung thư vú đã tăng lên, nhờ chẩn đoán sớm, các phương pháp điều trị mới và biết rõ căn bệnh hơn. Bảo tồn tuyến vú giữ được dáng hoa hoặc tái tạo tuyến vú trả lại dáng hoa. Hiện nay trên toàn cầu có hơn 4 triệu phụ nữ ung thư vú sống còn năm năm và có nhiều người sống lâu hơn và trị khỏi bệnh.

GS.BS Nguyễn Chấn Hùng

Angelina Jolie thổ lộ Tôi theo dõi và thông cảm sự chọn lựa của Jolie. Nàng bộc bạch trên báo New York Times ngày 14.5.2013 là đã chịu cuộc đoạn nhũ hai bên phòng ngừa. Jolie có một bệnh sử gia đình ung thư và được xét nghiệm dương tính với gen BRCA1 đột biến xấu, chỉ ra là có nguy cơ cao ung thư vú và buồng trứng. Jolie có thể đã có lựa chọn đúng cho mình. Có điều Jolie quên. Nêu ra hơn nửa triệu người chết vì ung thư vú trên toàn cầu, nàng quên nói rõ là 90% số ca tử vong không liên hệ gì đến đột biến BRCA1. Bàn về đoạn nhũ hai bên phòng ngừa của Jolie, các chuyên gia nhấn mạnh đây không phải là cách xử lý độc nhất. Còn nhiều chọn lựa: phòng ngừa bằng thuốc như là tamoxifen; theo dõi đều đặn bằng khám và rà siêu âm, nhũ ảnh. Đoạn nhũ lấy mô vú càng nhiều càng tốt vẫn không bảo đảm phòng ngừa tuyệt đối.