LTS: Việt Nam là một trong những quốc gia có mô hình khép kín về càphê, từ khâu trồng, sản xuất, chế biến đến thưởng thức càphê. Văn hoá càphê cũng bắt rễ, phát triển hơn trăm năm. Thế nhưng, giá trị càphê vẫn chưa được nâng lên xứng tầm. Chuyên đề của báo SGTT hy vọng chuyển tải được phần nào những thay đổi thú vị đang diễn ra ở thị trường càphê.
Không gian văn hoá càphê
SGTT.VN - Du nhập vào Việt Nam cùng văn hoá Pháp, càphê trở thành một phần không thể thiếu của đời sống thị dân, bền chặt tới mức từ một danh từ chỉ thức uống, càphê còn được sử dụng như một động từ. Nơi uống càphê dần trở thành không gian sẻ chia của người thành thị. Cuộc toạ đàm mở ra vào một chiều cuối tuần tại báo Sài Gòn Tiếp Thị mang tên “Không gian văn hoá càphê”, do vậy cũng là cuộc trò chuyện về muôn mặt của đời sống đô thị.
Càphê Sài Gòn – Hà Nội
Nhà khảo cổ Nguyễn Thị Hậu, tác giả của tập tản văn Buổi trưa trong quán càphê đưa ra những nhận xét xác đáng: “Tôi muốn nhìn càphê Sài Gòn, từ sự so sánh với càphê Hà Nội. Trước đây Hà Nội chỉ có chè chén vỉa hè chứ không có càphê vỉa hè, khách quay mặt vào trong chứ không quay ra ngoài đường. Càphê Hà Nội ngày xưa thường nằm trong những căn nhà nhỏ, thành phần đi uống càphê là công chức cũ, văn nghệ sĩ. Sau năm 1975, đặc biệt những năm gần đây, Hà Nội bắt đầu giống như Sài Gòn, các biệt thự cũ được cải tạo thành quán càphê, quán vì thế rộng hơn, không bó hẹp như trước. Quán càphê Hà Nội, khách thường ngồi rất lâu, không ồn ào mà cái chính là đến để tâm tình, khác càphê Sài Gòn mang tính cộng đồng hơn. Sài Gòn thì khác, người ta có thể tạo ra những không gian văn hoá càphê có tính thử nghiệm cho bất kỳ trào lưu, xu hướng nào, từ càphê sách, càphê gallery, càphê kịch… Điều đó xuất phát từ tính cách người Sài Gòn không ngại ngần, không sợ hãi, mạnh dạn, không sợ bị chê bai”.
Nhà thiết kế Chương Đặng, thế hệ 8X cũng hào hứng bắt vào câu chuyện: “Không gian càphê phản ánh cư dân ở vùng đó. Khi đi du lịch, muốn tìm hiểu vùng đất, con người ở đó như thế nào thì cứ tìm đến quán càphê đông nhất ở vùng đất ấy mà ngồi. Ở Ý có vùng khách ngồi uống ực một cái là đi, chỉ trong vòng 5 phút. Ở Hong Kong, người ta lo chăm chút cho việc ăn mặc đẹp nên thức uống cũng rất hào nhoáng, vì vậy mà không gian càphê ở đây lộng lẫy ánh sáng. Tôi nghiệm thấy quán càphê thành công là do người chủ chịu khó chia sẻ sự riêng tư của mình, mỗi góc đều có dấu ấn của một câu chuyện nào đó của chủ nhân, chăm chút cho mọi góc trong quán”.
Uống một chỗ ngồi
Anh Trương Đức Long, chủ quán càphê Bazar, chia sẻ: “Bạn bè ở nước ngoài về hoặc vùng miền khác đến hỏi Sài Gòn có gì là đặc sản thì tôi nói đó là càphê”. Nếu một khách nước ngoài đến Sài Gòn cần một điểm văn hoá, anh ta sẽ phải đến một quán càphê vườn. Nói đến Paris là nói đến càphê vỉa hè. Trong khi Sài Gòn lại quá nhiều nắng, và có gì đẹp hơn hình ảnh nhấp một ngụm càphê và ngắm nhìn ánh nắng xuyên qua kẽ lá. Anh tâm sự: “Bản thân tôi yêu thích càphê, mở quán càphê là vì truyền thống gia đình. Tôi nhớ bố tôi vốn là dân mỹ thuật, nhưng vì mê uống càphê mà không có tiền nên “cắn răng” gán lại những cái đĩa mà ông quý hơn hết thảy. “Cái ghiền” đó đi sâu vào tôi do đó tôi rất hiểu cảm giác say càphê. Sau này tôi đọc nhiều bài viết của các nhà báo về càphê, tôi nhớ mãi câu của anh Đỗ Trung Quân: “Người ta không chỉ uống càphê mà uống cả chỗ ngồi”.
Bản chất của không gian văn hoá càphê là suy tư, sáng tạo trong sự yên tĩnh. Trong không gian này người ta cư xử với nhau bằng thái độ trầm tĩnh, trao đổi, hiểu nhau. Nhậu nhẹt thì bá cổ bá vai xả láng chứ càphê thì không, anh không thể uống mười ly càphê được trong khi rượu thì có thể cả lít.
Nhà thiết kế Chương Đặng cho biết: “Tôi đang thực hiện một quán càphê có hơn 100 cửa sổ, có bàn pha trà, càphê dành cho thành viên (member). Ý tưởng cửa sổ sẽ đem lại cho mỗi người một góc nhìn khác nhau”. Nhà thơ Chiêu Anh tâm tình rằng không hiểu sao khi làm quán càphê, cô toàn thực hiện theo những ký ức về một không gian cũ xưa qua lời kể của cha mẹ cô. Cô thích ánh đèn vàng, chiếc ghế gỗ nhỏ xinh và một khoảng vườn thơm ngát hương hoa. Rất đồng tình, anh Nguyễn Đức Long cũng cho rằng, ngay chính anh khi thực hiện một không gian cho khách uống càphê, anh nhớ đến bố và những lần đi mua càphê về cho ông, vừa đi vừa ngửi mùi thấy đã đời. Đó là lý do anh đã mở một quán càphê buffet, để khách có thể chọn từng loại càphê mình thích, tự tay pha cho mình một phin và có thể… ngửi tuỳ thích.
Nhưng anh chủ quán càphê Golden Mountain Hoàng Anh lại có những quan tâm khác. Rất tự tin về càphê Việt, anh nói: “Gia đình tôi vốn kinh doanh nhiều loại hình khác. Nhưng khi bắt đầu trồng càphê, làm càphê để xuất khẩu, tôi nghĩ phải đem càphê về Sài Gòn, đặt nó vào một nơi thật trang trọng, vì hạt càphê đẹp như hạt ngọc. Tôi đã thuê một biệt thự thiết kế kiểu châu Âu mở một quán càphê. Khách đến có thể chọn càphê mình muốn rubusta, moka… đậm nhạt tuỳ thích và ai cũng nói mùi càphê rất thơm khiến người ta muốn uống hơn. Gần đây người ta nói nhiều đến Starbucks, tôi nghĩ không có gì phải sợ họ. Những quán càphê ở Sài Gòn, phong cách uống càphê của người Việt đã ăn sâu vào ký ức, hiện tại và sẽ đi vào tâm thức của lớp trẻ tương lai. Vì vậy, dù Sartbucks có mạnh như thế nào thì họ không bao giờ thay thế được đặc sản không gian văn hoá càphê Sài Gòn, nơi mà chiều sâu văn hoá Việt rất đậm, rất Sài Gòn”.
Thế giới tự do của mỗi người
Mỗi nhà kinh doanh khi đưa ra một thương hiệu càphê nào đó, thường kèm theo những tuyên ngôn, như một thứ văn hoá mà họ muốn tạo ra để người thưởng thức có thể tìm thấy ở đó sự đồng cảm nhất định, lâu dần sẽ hình thành thói quen tiêu dùng. Người ta thường nói Starbucks không bán càphê, mà bán văn hoá Mỹ, không khí chuyển động của đời sống Mỹ mà người Mỹ đang thụ hưởng, với tuyên ngôn: “Khơi nguồn cảm hứng và nuôi dưỡng tinh thần con người”. Trung Nguyên thì có cả một hệ thống tuyên ngôn càphê, học thuyết càphê, thánh địa càphê... với một “bữa tiệc” slogan thú vị: “Giúp suy nghĩ mạnh hơn”, “Vị càphê cực mạnh”, “Mạnh chưa đủ, phải đúng gu”…
Ai cũng có thể có cảm nhận của riêng mình. Càphê là thế giới tự do của mỗi người, giúp họ đi sâu hơn vào đời sống của chính mình, nó không bị áp đặt bởi bất cứ thứ tuyên ngôn của một nhà kinh doanh nào. Xin đừng “bái vật hoá” càphê. Hãy xem nó như một thứ thức uống vừa đủ với tất cả mọi tâm trạng. Vừa đủ để buồn, vừa đủ để vui, vừa đủ để say, vừa đủ để lạc vào một vùng nào đó của ký ức để tạm quên đi những nhọc nhằn thường nhật.
Một ngày nào đó bạn ghiền một chỗ ngồi tưởng không thể rời bỏ, nhưng đừng tự khép mình. Hãy tạt qua một ngõ nhỏ, hay đi đến một vùng đất lạ, kêu một ly càphê, bạn có thể tìm được những cảm nhận hoàn toàn mới mẻ. Chất cafein mang lại điều đó hay là không gian văn hoá, là hương vị? Chính là sự cộng hưởng của con người với càphê, để mang lại một hương vị mới lạ cho riêng bạn mỗi ngày. Chính vì thế càphê chẳng bao giờ làm bạn chán, nó vẫn mãi là một thứ bí ẩn, quyến rũ.
Kim Yến
|
Đậm tinh thần khai minh
Những quán càphê đầu tiên ở Paris là trung tâm khai sinh tư tưởng cách mạng Pháp hay phong trào khai minh của châu Âu... “Rượu đồng hành với thi sĩ, càphê đồng hành với triết gia”, nhà nghiên cứu triết học Bùi Văn Nam Sơn từng nói thế trong một lần trò chuyện về phong trào khai minh. Ở điểm này, anh Nguyễn Đức Lộc, người gầy dựng nên “Càphê học thuật” ở đại học Khoa học xã hội và nhân văn nhận định: “Càphê là biểu tượng của nhu cầu giao tiếp, gặp gỡ. Càphê học thuật của tôi chủ yếu là đến đó để gặp gỡ, tương giao về một chủ đề, một học thuyết đang được thảo luận, thậm chí là những xu hướng nghệ thuật mới hay dù chỉ bàn về một phương pháp luận khoa học đang gây tranh cãi… Chính trong không gian này, càphê vượt ra khỏi khái niệm ban đầu, trở thành biểu tượng văn hoá”.
Hiện nay ở Sài Gòn, đã hình thành càphê Thứ Bảy, càphê Kịch, càphê Ý Tưởng... Đó là những sáng kiến tuyệt vời mà ai cũng mong sẽ mọc đầy ở những nơi khác để có thể trao đổi về hội hoạ, kiến trúc, ý tưởng mới, sách, văn chương, triết lý… mà không cần vào những chốn trang nghiêm.
Nhà thơ Chiêu Anh, chủ một quán càphê sách ở quận Tân Bình cho biết: “Tôi không ngại khi mở càphê sách thì người ta ngồi cả ngày. Ngay từ đầu, tôi đã xác định làm một quán càphê sách không phải để bán sách như Phương Nam mà đem sách trong thư viện mình ra cho mọi người, phục vụ cho văn hoá đọc. Hơi điên rồ, tốn kém nhưng hiện quán càphê chỉ vài chục mét vuông của tôi đã có tám kệ sách, hơn 1.100 đầu sách (gồm 700 cuốn của Chiêu Anh và bạn bè, anh chị em mang đến khoảng 400 cuốn các thể loại hội hoạ, nghiên cứu…)” Rất đồng ý với Chiêu Anh, một giảng viên đại học cho rằng: “Quán càphê cần yên tĩnh, góc đọc sách. Điều đáng buồn là rất ít khi thấy người ta tận dụng quán càphê vườn để đọc sách, hầu như không ai đọc sách trong quán càphê. Trong điều kiện sống hiện nay, quán càphê vườn là nơi đọc sách rất lý tưởng vì ở nhà thì con cái ì xèo, rồi nhạc, tivi… Ở nước ngoài người ta đọc sách trong lúc đi xe, ngồi chờ xe buýt, trong công viên, chỗ nào yên tĩnh là người ta đọc. Còn ở Sài Gòn thì ở đâu lý tưởng hơn càphê vườn? Nhạc nhẹ, gió nhẹ, nước róc rách, chim kêu và một nơi cô tịch để đọc sách, một cách tìm sự cô đơn trong đám đông, thật thần tiên”.
Việt Nam là một trong những dân tộc biết khai thác càphê tương đối nhiều chiều, trong đó có cả chiều sâu văn hoá, vì vậy, không dễ gì cái không gian văn hoá ấy có thể bị mai một.
Nhóm phóng viên
ảnh Trung Dũng
Những Sài Gòn thu nhỏ
Càphê vỉa hè ở khắp nơi ở Sài Gòn. Từ người bình dân đến công chức, từ già đến trẻ hay sồn sồn trung niên, từ đàn ông đến đàn bà… đều có thể tạt vô mua một ly mang đi, hoặc kéo ghế nhựa ngồi uống một mình hay trò chuyện chốc lát cùng bạn bè, có thể sáng ghé rồi trưa lại ghé, chiều đi làm về cũng ghé, ngồi lề đường nghe ngọn gió trên cao lùa về mát rượi, thấy lòng thanh thản sau một ngày vất vả mưu sinh.
Ở càphê vỉa hè có thể bắt gặp ai đó yên lặng một mình, mở laptop xài ké wifi của công sở gần bên, hay nhóm đông bạn bè “tám” chuyện trên trời dưới đất chuyện quốc nội quốc ngoại…; có những người đến đó gặp nhau bàn công chuyện, uống ực cái hết ly càphê thì chuyện cũng xong, lại lao ra đường đi làm ăn tiếp. Lại có khi nhìn thấy anh chị kia ngồi rù rì chốc lát rồi lên xe chở nhau đi mất… Ở càphê vỉa hè giải trí có, làm ăn có, lãng mạn có, chuyện thế sự có, và chẳng làm gì, ngồi “giết thời gian” cũng có…
Càphê vỉa hè Sài Gòn luôn mang lại cho người Sài Gòn những ý tưởng và sức sống mới. Hơn thế, nó làm cho ai một lần đến Sài Gòn, ngồi càphê vỉa hè sẽ không quên ấn tượng về nó, bởi mỗi quán càphê vỉa hè là một Sài Gòn thu nhỏ.
Nguyễn Thị Hậu
Không gian sáng tạo
Không gian các quán càphê tại Việt Nam là những nơi thể hiện rõ nhất tiềm năng học hỏi và sáng tạo của người Việt.
Ngày nay, người ta có thể tìm thấy ngày càng nhiều quán càphê Việt Nam phong phú đa dạng, mang tính đặc trưng cho thời kỳ hội nhập quốc tế, đem lại các cảm giác thú vị. Du khách đến Việt Nam không nên bỏ qua việc thăm viếng các quán càphê mà có lẽ chỉ có ở Việt Nam. Chúng góp phần vào sự đa dạng của không gian càphê trên thế giới. Ví dụ như càphê Lính ở Hà Nội, được thiết kế như một bảo tàng thu nhỏ với không gian quá khứ ấm cúng mà khách có thể đọc và sờ “hiện vật” của thời chiến tranh một cách thoải mái, và có thể hỏi chuyện chủ quán về những câu chuyện liên quan đến chúng.
càphê bệt ở công viên trước dinh Thống Nhất, với không gian kiến trúc mở hoàn toàn, không cần cửa-tường-trần-bàn-ghế, mà chỉ cần xác định bằng cây xanh, đất trời, và bãi cỏ, là không gian yêu thích của sinh viên trẻ. Khách chỉ cần ngồi bệt xuống đâu đó, là lập tức có người đem menu lại và phục vụ càphê trong vòng vài phút.
Càphê mini ở góc đường Trương Định – Hồ Xuân Hương mới mở trước nhà tôi, là một phiên bản hiện đại của các quán cóc càphê thế kỷ trước, tuy chỉ chiếm diện tích khiêm tốn khoảng 3m2 nhưng lại có đầy đủ tiện nghi nhờ cách thiết kế module đa dụng gọn nhẹ, nên lúc nào cũng đầy nghẹt khách. Hiệu quả kinh tế trên mét vuông của giải pháp thiết kế và tổ chức kinh doanh thể hìện rõ rệt sự thông minh của người Việt trong thời kỳ khủng hoảng kinh tế hiện nay.
Chúng ta vẫn còn rất nhiều đất để khai phá tiềm năng phát triển các không gian sống và thư giãn dành cho càphê một cách sáng tạo, khi kết hợp càphê với những nhu cầu mới về sinh hoạt văn hoá xã hội.
Ngô Viết Nam Sơn
|
